Yapımcılar için önemli bir konu. Filminiz için önceden kaydedilmiş popüler müzikleri kullanmak aşırı pahalı olabiliyor. Sonradan çıkan masraflarla toplam bütçeyi geçmesi dahi mümkün. Bu nedenle, film için bir veya birkaç müzisyenle anlaşıp onları işe almak daha karlı oluyor.
Besteci ile anlaşılırken dikkat edilmesi gereken önemli hususlar:
- Bestecinin, müziği yazmak dışında şarkıların kaydından da sorumlu olup olmadığı;
- Besteciye ödenecek ücret;
- Biten işin ne zaman teslim edilmesi gerektiği;
- Bestecinin isminin nerede nasıl belirtileceği;
- Eğer bir soundtrack albüm yapılacaksa, bestecinin bundan ne elde edeceği;
- Müziğin kendisinin kime ait olduğu ve kullanım izni.
Ücretler
Geleneksel anlaşmalarda besteci müziğin kaydından ve düzenlemesinden de sorumlu olur. Yazılan müziğin kaydı için müzisyen çalıştırma, stüdyo kiralama, mixing ve mastering gibi işleri göz önünde bulundurularak buna uygun bir ücret belirlenir. Eğer besteci kendi stüdyosunu kullanıyor ve tüm enstrümanları yazılımlarla çalabiliyorsa da satın alacağı yazılımları masraf olarak sunabilir. İstenirse ücretin bir kısmı hemen anlaşma sonrasında ödenebilir veya kayıt aşaması başlangıcında olabilir. Yine anlaşma durumuna göre ücretin tamamı, tüm müzikler bitirilip kontratta belirtilen formatta teslim edildiğinde de verilebilir.
Paket Anlaşma
Düşük bütçeli filmlerde yapımcı ve besteci genellikle bir paket anlaşması içine girerler. Yapımcı sadece besteciye belli bir ücret öder ve stüdyo kirası, enstrüman kirası, düzenleme vs. gibi diğer ücretlerin tamamından besteci sorumludur. En sonda arta kalan para kendisine kalır.
Ama bu varsayılan ücretlerde planlanandan yüksek bir harcama gerçekleşirse, bunun sorumluluğu besteciye aittir. Ek ücret isteyemez. Ancak bazı durumlarda yapımcıya müzik konusunda ilave ödemeler çıkabilir. Misal, anlaşılan besteci tarafından yazılmayan başka bir şarkının kullanımı için lisans alınması veya biten işin beğenilmemesi durumunda işe alınan başka bir bestecinin müziği yeniden yazması veya müziğin yeniden kaydedilmesi gibi, daha iyisini yapma nedenli durumlar. Besteci, bu gibi yapımcı tarafından beğenilmeyip yenisinin yaptırılması konularına fazla maruz kalmamak için değişiklik sayısına dair bir limit koyabilir.
Eğer besteci birden fazla enstrümana hakim, iyi bir synthsizer kullanıcısı ve kendi ekipmanlarına sahipse bu tür paket anlaşmalar için de çok uygun oluyor.
Kiralık Çalıştırma ve Exclusive (özel) Lisans
Besteciyle anlaşmada anahtar mesele, müziğin haklarının kime ait olacağıdır. Tipik anlaşmalarda yapımcının besteciyi kiraladığı belirtilerek, yazılan ve üretilen müziklerin tüm haklarının bestecide kalacağı yönünde olur. Eğer kiralama hususu belirtilmezse bu, tüm hakların yapımcıya devredileceği anlamına gelebilir veya bu belirtilerek anlaşılınabilir.
Kiralama yöntemi esas alınırsa, yapımcı müzikte ve kayıtlarda büyük bir kontrol sahibidir. Herhangi bir sebepten dolayı müzik üzerinde değişiklik yapabilir. Özellikle trailer ve diğer reklamlar için istediği gibi keser, biçer, kısaltır, uzatır. Ek olarak, yapımcı bir müzik yayımcısı gibi davranabilir ve şarkıları filmle alakası olmayan üçüncü parti bir şahsa veya şirkete kullanım izni vererek lisanslayabilir. Bestecinin, müziğin nasıl kullanılacağına dair söz hakkı olmamasına karşın, kamuya gösterim (tv’de, internette yayımlanma gibi) söz konusu olduğunda tazminat hakkı doğacaktır. Aksi durumlar dilenirse, kontratta belirtilmelidir. Oranlar değiştirilebilir ancak genel olarak böyle durumlarda yayımcı ile şarkı yazarının payları 50/50’dir.
Çoğunlukla, sinema gösterimleri, dvd satışları ve kalıcı downloadlar kamuya gösterim sınıfına girse de besteciye buralardan pay verilmez. Ancak televizyon ve internet (örneğin netflix) üzerinden gösterimlerde durum farklıdır. Bestecinin bu konuda dikkatli olması ve bunları önceden anlaşmada belirlemesi gerekli. Aksi halde bir hak iddia edemez.
Kiralama anlaşmaları standarttır ve büyük bir şirket söz konusuysa genellikle pazarlığa kapalıdırlar. Tabii o büyük şirket önemli bir ücret öder, pazarlık yapmak gereksiz kalır.
Film yapımcıları çoğunlukla müzik yayımcıları değillerdir ve öyle biriyle de ortaklık yapmak istemediklerinde, besteciye fazladan bir ücret ödeyerek müziğin yayım hakları için izin alabilir. Buna exclusive (özel) lisans denir. Böyle bir durumda yapımcı yine müziği istediği trailer’da istediği şekilde kullanabilir ve eğer anlaşmada varsa olası bir soundtrack albüm için de besteciye ekstra para ödenmeyebilir. Ek olarak besteci, exclusive lisans ile sattığı müziği, belli bir zaman süresince başka bir yere yeniden satamaz, kullandıramaz, kullanılmasına sebep oluşturamaz. Bu süre genelde birkaç yıl olur ve başlangıcı ya anlaşma tarihi ya da filmin ilk ticari sürümünün yayımlandığı gündür. Bu belirlenen süre bitiminde besteci müziği bir başka film, tv programı veya oyun için kullanabilir.
Diğer Kullanımlar
Besteci isterse müziğinin herhangi bir albümde kullanılmasını kısıtlayıcı hüküm belirtebilir. Böyle bir şart tamamen yasaklayıcı olabileceği gibi, en fazla 1 albüm gibi sayısal bir limit olarak da anlaşmada yer alabilir. Eğer besteci kendi albümünü yayımlamış ve albüm bahsi geçen müziğin bir kısmını da içeriyorsa kaynak olarak filmin adının belirtilmesi de (genellikle) zorunlu kılınabilir.
Yapımcının Hakları
Yapımcının revizyon isteme, müziği kesme biçme istediği şekle sokarak kullanma gibi haklarından bahsetmiştim. Ek olarak müziği hiç kullanmama hakkı da vardır. Anlaşmalar genelde böyle bir bağlayıcılığa sahip değildir. Besteci parasını, yapımcı da müziği alır ama kullanıp kullanmama konusundaki son karar yapımcınındır. Aksi bir durumun şart koşulması pek olası değildir, pazarlığa açık olduğu da söylenemez. Neticede yapımcı ücretin tamamını ödemekle yükümlüdür ve film onundur. Ancak yapımcıya fikir verebilecek bir kısmının kayıt altına alınıp dinletilmesi hatta görüntü eşliğinde kullanılarak denenmesi müziğin kullanılma olasılığını artıracak bir yöntemdir. Yapımcı yapılan işi beğenmez ise anlaşmayı iptal edebilir fakat bu durumda belli bir tazminat ödemesi gerekebilir. Besteciler genelde bu cayma koşulunu da anlaşmaya dahil ederler.
Jenerikteki Bahis
Bestecinin pazarlık etmesi gereken bir husus. Yapımcı çoğunlukla sadece müziğin filmde kullanılması durumunda bestecinin isminin belirtileceği sözünü verir. Filmin girişinde mi bitişinde mi ismin görüneceği konuşulabilir ve besteci büyük ihtimalle kendisinden tek olarak bahsedilmesini talep edecektir. Ekranda aynı anda bir çok isim yerine tek bir ismin olması tabii ki daha dikkat çekici ve önem arz ediyor. Ne kadar süre ekranda kalacağı da dilenirse ilgili anlaşma maddesine eklenebilir.
Burada yazdıklarım benim de çok tecrübe ettiğim meseleler değil. Çoğunluğu İngilizce kaynaklardan okuyup dinlediklerimden öğrendiklerim. Dolayısıyla genel olarak ABD orijinli bilgiler. Eğer unuttuğumu veya yanlış yazdığımı düşündüğünüz bir yer varsa lütfen yorum olarak belirtin veya sorun. Araştırır öğreniriz.