Lisanslama, en basit tanımla; telif hakkı alınmış bir eserin lisanslanmış biçimde kullanılmasıdır. Eser ve/veya telif sahiplerinin, bu eserlerin kullanımından fayda sağlaması amaçlanmıştır. Farklı bir anlaşma olmadığı sürece genelde alıcının satın aldığı eserin kullanımı sınırlandırılmıştır. Bizim telif hakkı diye çevirdiğimiz kelime copyright, harfi harfine çevrilirse, kopyalama hakkını ifade eder. Yani satın alınan eserin kaç defa ve hangi şartlar altında kopyalanacağının sınırları vardır. Örneğin bir müzik parçasını satın alır ve filminizde kullanırsınız. Filmin kaç kopya basılacağı, kaç kişiye gösterileceği, televizyonda yayınlanıp yayınlanmayacağı, yayınlanacaksa kaç tekrar yapacağı gibi değişkenlerle o parçaya ödediğiniz ücret artar. Yani müziğin bestecisine toplam kardan bir çeşit yüzde verilmiş olunur. Bütün bunların takibi, hesabı ve bürokrasisi herkesi yorduğu ve çoğu zamanlar da mümkün olmadığı için kolaylık olması amacıyla yeni lisans türleri ortaya çıktı. Onlardan biri royalty free lisanslama.
Fotoğraf olsun müzik olsun, video olsun, son yıllarda en çok karşılaşılan bu tür lisanslardır. Almış kullanmış olanlar detaylarını da bilir ancak kelimenin yanlış çevrilmesinden ve tecrübesizlikten royalty free denildiğinde eserin tamamen bedava olduğunu düşünenler olabiliyor. Royalty free, ücretsiz anlamına gelmez. Copyright free veya public domain şeklinde belirtilen eserler için ücretsiz denilebilir.
Royalty free, ilk paragrafta bahsettiğim bürokratik işleri çöpe atan demektir. Bir sefer ücretini verip kullanım hakkını alırsınız. Sonra satıcı sizi takip etmez, siz de aldığınız eseri ister 1 kez, ister 1000 kez kullanırsınız. 1000 derken tamamen sallıyorum ama bazı royalty free lisanslamalarda bunun bir limiti olabilir. Eser sahibi veya alışveriş yaptığınız site, 100 kopyaya kadar 10 dolar, daha sonrası 50 dolar diyebilir. Verdiğiniz ücrete göre detayları belirtilmiştir ancak lisansta ekstra bir şey yazılmamışsa bunun üst limiti yoktur. Her kullanımda eser sahibine yeniden para ödemezsiniz. İlk ödenen ücret o eseri sizin bir eşyanız gibi yapar. Fakat eşyanın sahibi yine de siz değilsinizdir.
Royalty free lisansla bir eser aldıktan sonra, aynı eseri bir başkasına salt biçimde yeniden satma hakkınız olmaz. Satın aldığınız sadece kullanım hakkıdır. Satış hakkını kapsamaz ama yanlış anlaşılmasın, diyelim bir müzik aldınız ve bunu size ait olan videonuzda kullandınız. O videoyu satabilirsiniz, müzik için ekstraya gerek yok ama müziği tek başına satamazsınız.
Royalty free, ucuz anlamına da gelmez. Piyasayı oldukça düşüren websiteleri var evet ancak fiyatı genelde eser sahibi belirler. Aynı eseri kimine ucuz kimine pahalı satabilir. Buradan anlaşılacağı üzere royalty free demek kalitesiz veya düşük kaliteli demek de değildir. Ek olarak kullanım haklarını sınırlamaz dedim fakat özellikle müzik için çoğu royalty free ürün canlı performans haklarını kapsamaz. Alınan ürün alındığı gibi kullanılır, üzerinde oynama bile yapılmayabilir.
Sadede gelirsek, youtube, soundcloud veya başka bir yerde royalty free şarkı, video, resim gibi içerikler gördüğünüzde onu hemen download edip kullananların yaptıkları, hukuki açıdan suçtur. Dinlediğiniz veya izlediğinizin açıklamalarını okuduğunuzda kullanım haklarını nereden satın alabileceğinizi gösteren bir bağlantı olacaktır. Yoksa dosyayı upload eden kişiye ulaşıp sorabilirsiniz.